In dit bulletin weer een update over onze activiteiten van het afgelopen jaar en een vooruitblik op 2024. Verderop leest u over de verwerving van een echte Groningse lijkkoets en uit de historie weer een episode over de rit in 1975 naar Rijswijk voor steun voor de toenmalige Stichting Stalhouderij Noord Nederland. Ook is er een overzicht van het vele onderhoudswerk dat in 2023 aan diverse koetsen is uitgevoerd om ze op de weg te houden, waarvan een groot deel door onze vrijwilligers, die we hier zeer erkentelijk voor zijn. Het resultaat is te zien op de Open Dag van Stichting De Koetsewagen op zaterdag 20 april waarvoor we u bij deze van harte uitnodigen. Ook dit jaar laten we die samenvallen met de Open Depotdag van Borg en Nationaal Rijtuigmuseum Nienoord in Leek. Op deze Open Dag laten we de verschillende rijtuigen zien die nu rijklaar op Nienoord gestationeerd staan, en enkele waar we nog aan werken om ze weer gebruiksklaar te krijgen. Meer informatie over deze Open Dag kunt u vinden op onze website: www.koetsewagen.nl.
Daarnaast streven we ernaar dat we in 2024 de langjarige restauraties van de glaslandaer

Eva en van de berline Dodo I kunnen voltooien. Voor ons uiteindelijke doel, de rijtuigen op de weg laten rijden, kunnen we u al een aantal gelegenheden aankondigen. Zo rijdt een aantal op zondag 7 juli met de Compagnie tot Instandhouding van het Oude Gerij (https://compagnieoudegerij.nl/) en waarschijnlijk tijdens de Fraeylema-koetsentocht op zaterdag 31 augustus. (www.fraeylemakoetsentocht.nl/). Wilt u ook een keer gebruik maken van één de rijtuigen? Daar zijn ze voor! Schroom niet en neem contact op met het Koetsewagen-bestuur via bestuur@koetsewagen.nl.
Bij dit bulletin treft u ook ons jaarlijkse verzoek om uw donatie aan. Met uw steun (minimaal € 20,- per jaar, maar meer is natuurlijk zeer welkom) helpt u de stichting in alles om de collectie van zo’n 22 rijtuigen zoveel mogelijk rijdend op de weg te houden. Naast incidentele subsidies van enkele fondsen voor specifieke restauratieonderdelen zijn het vooral de donateurs die de stichting dragen.
Namens bestuur en vrijwilligers dank ik u bij voorbaat voor uw donatie en ontmoet ik u graag op onze Open Dag op zaterdag 20 april.

Mertijn Dijkstra, voorzitter

De Omnibus

Van dit type hebben wij een bijzonder origineel model, bij ons vaak de Glazen brik genoemd, en hoewel een Omnibus onder de brikken valt, deurtje aan de achterkant, is het een echte Omnibus, de eerste bus. Want Carosse à omnibus betekent: koets voor allen.

Carosse Omnibus met een overstap biljet à cinq sous. Eerst in Nantes, 1826, Bordeaux 1827, Parijs 1828. Fabrikaat Duchesne Paris. Er waren drie lijnen: de ene met gele koetsen, de ander met groene, de derde met bruine.
De eerste Omnibussen bleken er toch een beetje uit te zien als 3 aan elkaar geplakte privé coupées. Latere familie-omnibussen waren korter en vierkanter en werden ook gebruikt voor semi-openbaar transport bijvoorbeeld naar hotels. Onze stalhouder Prins heeft er zelf ook een. Een bekende bouwer was Van den Plas in Brussel, zie hiernaast.

Shillybeer
Omnibus
Londen

onze eigen ‘Omnibus’

van den Plas
Privé omnibus

1835 Omnibus transport voor meisjespensionaat
Uit 1835. Deze lijkt toch al heel sterk op die van ons.

Litt: Werner Illing, Pariser Equipagen Corso
Laslo Tarr: Karren Kutsche Karosse
Andres Furger: Kutschen Europas 19e 20e Jahrhunderts

Donderdag 7 augustus1975

Met Groninger koets naar Rijswijk

Vervolg verhaal, deel 2

In de vorige aflevering vertelden we dat toen de stalhouderij van Bergen in zwaar weer verkeerde wij met een koets naar het ministerie van CRM gingen om om steun te vragen. De tocht duurde 5 dagen, 40 km per dag en wisselpaarden in de trailer mee.
Deze stukjes stonden elke dag in het Nieuwsblad van het Noorden

. Onderweg overal enthousiaste mensen.

Ook de tweede dag van de reis met een Groninger koets naar Rijswijk, is een succes. Omdat er voor woensdag opnieuw tropische temperaturen zijn voorspeld, vertrekken we 's morgens om half zeven al uit het Drentse Pesse. Onze verse paarden Donar en Bonte Piet hebben er best zin in. Er hangt nog een vage ochtenddauw en overal op het platteland is het nog rustig. In de weiden langs de weg staan opvallend veel paarden: allerlei rassen van groot tot klein. Paarden zijn op elkaar gesteld. Dat merken we nog eeifs als zij, voor zover de afrastering van hun wei het toelaat, met onze blessen meelopen. Vóór ons strekt zich de dertien kilometer lange Ruiner Postweg uit. In de ongemaaide bermen met opgeschoten gras vinden we opeens een stuk graniet met daarop in zwarte letters: dr. E. J. Roelfsema, 29-9-1943. We houden even in.
De toren van Ruinen, die we tegen achten in de verte zien, passeren we om kwart voor negen. Even later komt voor het eerst op onze reis een aangespannen paard ons tegemoet, die een wagen met kunstmest trekt. Opeens klinkt rechts van de weg een stem: "Jullie moeten nog eens vaker langskomen." Deze morgengroet is van een Ruiner vrouw, die in een tuin bruin geworden bloemblaadjes aan het verzamelen is. Er komen nu ook mensen op de weg. Van vier tegemoetkomende fietsers roept er één: "Groningen?" Wij: "Ja!" Hij: Kort en bondig. Wij zijn als Groningers onder elkaar

Bij Rogat wordt het tijd de paarden te drenken. We houden halt bij een huis met een reclamelichtbak voor bier. Wij doen de deur open, zien een gelagkamer, compleet met stamtafel. Maar dit vroegere café Waning blijkt al drie jaar in gebruik als kantoorruimte. "Wij hebben de boel maar laten staan," zegt de kantoorhouder. Maar jullie krijgen koffie en de paarden water."

Bijna overal op onze tocht weten de mensen dat we van de Stichting Noord-Nederlandse Stalhouderij in Groningen zijn. Overal ook worden we enthousiast begroet en nagewuifd,
Over de zandweg ten westen van kasteel Dickninge bij De Wijk komen we Overijssel binnen. Op een tweesprong komen we bij 'n tolhuis waar we aan de bewoonster de weg vragen. "Ga je trouwen?", vraagt zij aan onze passagiere Margriet Fransens, die nu de hele dag alleen met de bagage in de koets zit (Margriet loste de passagiers van de eerste dag af). We vertellen de tolhuisbewoonster van het doel onze tocht. "Daar moet wat aan gedaan worden," zegt zij en Margriet geeft haar het gironummer van de stalhouderij.
Bij Waanders in Staphorst staan de verse wisselpaarden Elita en Trees. Omdat het zo warm is - het is bijna windstil - wachten we tot twaalf uur voor we verder gaan. Heel spontaan komt in Staphorst de bedoeling van de collectezak op onze koets over. "Ze gaan collecteren," roept een jongetje van een jaar of zeven. In Rouveen kopen we in de opruiming vier moltondekens. Onze koetsier P. van Bergen kan ze goed gebruiken voor onze trouwe viervoeters. Dan komt de verschrikking van Lichtmis. Een elf kilometer lange, kaarsrechte schaduwloze weg in de brandende zon. De paarden stappen voorzichtig door; iedereen op en in de koets is blij als we in Zwolle aankomen en in de schaduw kunnen rusten. Het is half drie. In Wezep worden we ondergebracht aan de Landhuisweg. We rusten er heerlijk uit. Vanavond hopen we in Amersfoort te zijn.
Wordt vervolgd.

J. J. STIENSTRA,

Een jaar met veel onderhoudsactiviteiten.

Met het overlijden van Stalhouder Kuipers kwamen de rijtuigen van de Koetsewagen, welke hij in bruikleen had, terug bij ons. Dat was aanleiding om eens goed naar het onderhoud van de diverse rijtuigen te kijken en direct ook naar onze overige rijtuigen. Geconstateerd werd dat om de rijtuigen veilig te kunnen gebruiken er noodzakelijk onderhoud aan uitgevoerd moest worden en ook was er onderhoud nodig om de koetsen er fraai te laten blijven uitzien. Dit maakte dat het afgelopen jaar een intensief onderhoud jaar is geworden waarbij nog niet alles is afgerond, maar dat hopen wij wel dit jaar te realiseren. Bij het onderhoud zijn we ondersteund door het ambachtsproject van het rijtuigmuseum Nienoord. Diverse rijtuigen hadden een nieuwe disselboom en spoorstokken (knuppels) nodig. Deze zijn vervaardigd door het ambachtsproject. Wat hebben we zoal gedaan: De Blauwe glaslandauer kreeg een nieuwe disselboom en twee nieuwe spoorstokken inclusief leren riemen. De ruiten worden in nieuwe kozijnen geplaatst, de bok zakte door wat hersteld is en er komt een nieuw bokkussen. In de evenaar zat houtrot wat hersteld is en de wielen gaan naar de stelmaker om gerepareerd te worden.

Blauwe glaslandauer ( fabr. Hermans)
met ingeklapte voorste kap.

Van de Bunk III is de schamel hersteld, zodat de voortrein weer mooi draait en tevens heeft hij een nieuwe langboom en spoorstokken gekregen. Ook dit rijtuig krijgt een nieuw bokkussen.

Blauwe Berline BunkIII in de takels

De trouwcoupe Clarence stond scheef doordat aan een kant de veren doorhingen wat hersteld is.

Detail van geschonken nieuwe disselboom

De glazen brik krijgt ook een nieuwe langboom en spoorstokken. Tevens wordt de speling op de wielen verholpen. Dit rijtuig staat momenteel in het busmuseum te Hoogezand, ten tijde van de reparatie heeft het busmuseum tijdelijk onze postkoets te leen gekregen. Van onze groene Jan Plezier is het zeil gescheurd wat hersteld gaat worden.
En dan onze nieuwe aanwinst de Lijkkoets ‘Ulrum’, hiervan zijn de ijzeren hoepels opnieuw omgelegd en zijn diverse schilder werkzaamheden uitgevoerd.

Al jarenlang ondersteunt de Koetsewagen het rijtuigmuseum en de Senaat van Vindicat bij het onderhoud van de senaatskoets. Dit jaar zijn de assen van de wielen van nieuwe leren ringen voorzien. Deze leren ringen zorgen ervoor dat de olie niet uit de as weglekt. Zou dit wel gebeuren dan kan een wiel warm en vervolgens vastlopen. Ook werd dit rijtuig van spoorstokken voorzien. Twee redenen hebben ertoe geleid dat er spoorstokken zijn vervaardigd. In de eerste plaats omdat dit dier vriendelijker is en ten tweede omdat de evenaar waarop de paddenstoelen bevestigd zijn wel veel slijtage begon te vertonen. Origineel heeft dit rijtuig geen spoorstokken en werd de aanspanning aan de paddenstoelen bevestigd.

R de Vos

Uw aandacht voor:

De nieuw verworven lijkkoets ‘Ulrum’
Deze is ter vervanging van de weliswaar excuberante ‘Thanatos‘ uit één van de eerdere bulletins, die echter zeer ernstige gebreken had en die ook te hoog inlaadde. Die is naar Nieuw Zeeland verkocht. Deze nieuwe ‘Ulrum’ koets is ingetogen en stijlvol. Hij moest geheel opnieuw geschilderd worden en de wielen zijn gerepareerd.

Onze adviseur Wim van Dijken heeft hier veel werk aan verricht, u ziet hem op de foto voor de koets .

Ook hebben we deze koets van vier bijpassende lantaarns kunnen voorzien. Hij is gefabriceerd of verhandeld door de firma B. Rademaker te Groningen, actief vanaf 1896 en met werkplaats(en) achter de Harmonie (de Laan 14) in Groningen stad. De naam Rademaker staat ook vermeld op de bronzen wieldoppen. Het is een eenvoudig type achterlader, zoals gebruikelijk was in de plattelandsdorpen. We hebben hem overgenomen van de Borg Verhildersum, waar hij, oorspronkelijk afkomstig uit Ulrum, mogelijk al vanaf de jaren 60 in het depot stond. Hij is inmiddels al voor twee uitvaarten ingezet, onder meer voor wijlen de koetsier Henk Westerhof die veel met koetsen van de Koetsewagen gereden heeft, en zelf de Ulrum voor zijn uitvaart uitkoos.