|
Geachte donateurs, |
In deze editie van ons bulletin informeren we u
hieronder kort over de actuele ontwikkelingen,
en blikken we uitgebreid terug op de toenmalige
stalhouderij Hemmes, waaruit een deel van de
huidige collectie koetsen en rijtuigen van
Stichting de Koetsewagen afkomstig Geachte
donateurs, is. Wanneer u een bezoek brengt
aan Borg en Nationaal Rijtuigmuseum
Nienoord in Leek
dan
ziet u dat de samenwerking
hiermee uitgebreid
is. Niet alleen is
de Berline Dodo I in
gevorderde staat van
restauratie in de werkplaats
van het
Ambachten-centrum met
c l i ënt en van de
gemeentelijke sociale
dienst, ook maakt een niet
meer gebruikte
trouwcoupé deel uit van
de jubileumexpositie “Een leven vol rijtuigen”.
Deze is half wit, half zwart geschilderd bij het
thema over de overgang van de functie van
“gewone” coupé naar trouwcoupé.
|
Tot slot
werkte Stichting De Koetsewagen mee aan het
samenstellen van het jubileumboek “Een leven
vol rijtuigen in zestig vertellingen”.
Dit is niet
alleen aan het museum maar ook aan vele
andere verhalen over rijtuigen in Groningen
gewijd, hetgeen een duidelijke overlap heeft
met de geschiedenis en doelstellingen van “De
Koetsewagen”. Het is onder meer verkrijgbaar
bij het museum. Naast enkele in het museum
zijn onze rijtuigen natuurlijk vooral bij de
stalhouders in gebruik. Dit voor bijvoorbeeld
koetsentochten als de Fraeylemakoetsentocht op
zaterdag 31 augustus en de koetsentocht van de
Compagnie tot Instandhouding van het Oude
Gerij op zondag 1 september. Maar u kunt zelf
natuurlijk ook één of meer koetsen van “de
Koetsewagen” via de stalhouders huren, wat we
van harte aanbevelen,
en zelf genieten van
deze bijzondere wijze
van personenvervoer.
Ondertussen onderhouden
en restaureren
we door. Met dank aan
een aantal bijzondere
giften en de donaties
van onze vaste
ondersteuners is de
Dodo I inmiddels
voor zien van de
facetgeslepen glazen,
vordert de stoffering
van de kerkbrik, en is een technische onderdeel
van één van de lijkkoetsen vernieuwd. Ook voor
2019 doen we graag een beroep op u; de
minimale donatie is vastgesteld op € 20, maar
met een extra gift maakt u bijvoorbeeld de kleden
voor de lijkkoets mede mogelijk of het herstel
van de veren voor de blauwe glaslandauer. Bij
voorbaat dank!
Met hartelijke groet,
Mertijn Dijkstra Voorzitter
|
|
INTERVIEW MET 4 GEZUSTERS HEMMES
DOCHTERS VAN STALHOUDER EVERT
HEMMES
op 22 mei 2019 op Nienoord
mevr Maja Swart-Hemmes uit Haren
mevr Jeanette Kunst-Hemmes uit Havelte
mevr Gien Drenth-Hemmes uit Haren
mevr Joos Herman-Hemmes uit Bussum
Er waren vroeger 6 stalhouders in de stad
Groningen, waaronder Piek aan de Westerkade,
Goldhoorn aan het Nieuwe Kerkhof, Nienhuis
eerst aan de Spilsluizen later aan de
Coehoornsingel.
Stalhouderij Evert Hemmes begon in 1930 aan
de Oosterkade . De Stalhouderij was overgenomen
van de firma Heikens aan de Oude
weg in Groningen. Het was een transport bedrijf
met paarden voor korrewagens en met
rouwrijtuigen: berlines.
Stalhouderij Hemmes Oosterkade
Evert Hemmes breidde dat uit met trouw
rijtuigen. Twee coupé’s,rood-zwart geschilderd
en een vrachtauto ook geschikt voor de
tuigpaarden. Een 30- 35 tal paarden stonden
dagelijks opstal.
|
Het waren eerst stallen, later
gedeeltelijk vervangen door boxen. Wanneer er
geen trouwpartij of begrafenis was, werden ze
voor transport met de korrewagens aangespannen.
Evert Hemmes was een boerenzoon
uit Haren. Toen hij trouwde met een dochter van
stalhouder Nienhuis, startten zij samen een
stalhouderij in een nieuw gebouwd pand tussen
de graanpakhuizen aan de Oosterkade. Moeder
Hillie Hemmes- Nienhuis kwam uit een
stalhouders geslacht. Haar grootvader Casper
Nienhuis was al eind 1800 stalhouder aan de
Spilsluizen in Groningen. Hij had 4 zonen en
zorgde ervoor dat er 4 stalhouderijen in zijn bezit
kwamen, bij elke poort van de stad één.
Stalhouderij Nienhuis aan de Spilsluizen
De oudste zoon Jacobus, de vader van onze
moeder Hillie, werd daadwerkelijk opvolger op
de stalhouderij bij de Heerepoort en wel aan de
Coehoornsingel, bijna op de hoek Heerestraat.
Opa Jacobus Nienhuis, ook nog stalhouder,
hield boeldag in 1949 in het Stadspark, net na
de oorlog. De korrewagens gingen eruit vanwege
de concurrentie van de veel snellere
vrachtauto’s.
Onze moeder deed ook veel in de stalhouderij.
Zij werkte haast even hard in de zaak als onze
vader Evert, bv. telefoon beantwoorden voor
zowel de stalhouderij als het transportbedrijf,
gesprekken voeren met klanten en aanstaande
bruidsparen en de administratie en correspondentie
verzorgen. De Gemeente gaf elke
week een ondertrouwbode uit, waarop de zaak
geabonneerd was. Deze werd minutieus bekeken
en de bruidsparen in spé werden dan
aangeschreven of ze misschien in trouwkoetsjes
wilden trouwen. Daarnaast runde mijn moeder
het gezin met 6 kinderen.
|
|
Uiteindelijk bleef Evert Hemmes
als enige stalhouder in de stad over. Koetsiers
werden ook schaarser. Soms vielen studenten in
als koetsier, Dirk Mekkes -ook bekend van de
tuigpaardensport- begon als 16 jarige als jonge
koetsier. Hij werd goed bevriend met hun broer
Jan Hemmes (leeftijdsgenoten), die hem toen de
fijne kneepjes van het mennen bij bracht.
De paarden stonden op stal op turfstrooisel.
Twee keer per dag werd er afgemest en met
kruiwagens in een mestwagen gestort, die voor
het pand aan de Oosterkade stond. Firma Evert
Evenhuis schepte dat 2 wekelijks weer over en
verkocht het aan champignontelers.
Het woonhuis met daar achter de hooizolder,
was gebouwd boven het bedrijf. Zodoende
konden de paardenruiven van bovenaf gevuld
worden met hooi.
Overdag moesten de zusjes bijspringen als de
koperen knopen van de livreien gepoetst
moesten worden, en met het verzorgen van het
boeketje in de trouwcoupé en de corsages aan
de zwepen. In de winter het vullen van de
koperen stoven met kokend water en in de
zomer met de Concoursen Hippique, waar vader
Hemmes en moeder met tuigpaarden aan mee
deden.
Aken:Jan op de bok, vader staat er rechts naast.
Vele malen is vader kampioen van Nederland
geworden in enkelspan, dubbelspan, tandem en
randem. Ook reed hij dikwijls met 4- en 6-
spannen. Zodoende werd hij in 1959
uitgenodigd om mee te doen met het
Internationaal Concours Hippique in Aken in
Duitsland.
Zoon Jan(19) en Dirk Mekkes gingen
mee.
Jan had een opleiding mennen volgens
Achenbach gehad aan de Reit- und Fahrschule
van het Holsteiner Pferdegestüt in Elmshorn in
Duitsland. Ze hebben twee keer gewonnen: met
de gele postkoets van Dirk Dirkszn.Termaten met
een vierspan ervoor en met een dubbelspan voor
de spider.
Daarmee werd Jan Hemmes 19 jaar
wereld-kampioen tweespannen. Oma Nienhuis
vond het de mooiste dag van haar leven.
|
Gien Hemmes met broer Jan in het stadspark op de gele
postkoets van Termaten, met 6 paarden ervoor.
De drukste dag was 28 augustus, om zes uur
moesten we al op. Eerst werd het bestuur van
Volksvermaken op gehaald, dan de keuring aan
de hand op de Grote Markt en voor de
showwagens, dan Volksvermaken weer met de
koets door de stad en tot slot het Concours
Hippique in het stadspark met de tuigpaarden.
De senaatskoets met koetsier J. Plas
Andere topdagen: voor de studenten, de
Douwtrapper, de Serenade, Almanak aanbieden
aan de professoren. En de promoties, dan wachtte
je in de Boteringestraat, of het gelukt was, als het
niet gelukt was reden ze onverrichter zake weer
naar huis. Ook werd Sinterklaas altijd
binnengehaald met koetsen erbij in de optocht.
Toen het transport met korrewagens wegviel
kwamen er minder paarden op stal.
De tuigpaarden kregen training voor de
trouwcoupé.
|
|
Het tuigenpoetsen gebeurde door de
koetsier Piet Hoekstra twee keer per week. Later
door de palfrenier de heer Jan Plas. Andere
koetsiers waren o.a. de heren Gal en Foppe en
de heer Germ de Hoog.
In de oorlog werden paarden gevorderd door de
Duitsers. Een bont paard dat in de oorlog voor
de trouwcoupé werd gebruikt, lag bij de
bevrijding dood op de Heerebrug.
Als we als kinderen de korrewagens of de
trouwkoetsjes leeg tegen kwamen, mochten we
soms meerijden. We speelden ook wel eens
verstoppertje in de koetsen in het wagenhuis. Of
we gingen met verjaardagen met de Jan Plezier
naar Paterswolde. We gingen nooit op vakantie.
Daar was geen tijd voor, wel werden er soms in
het weekend paarden voor een landauer
gespannen en ging het gezin zelf uit rijden! Een
feestje! Onderweg lekker een ijsje van De Hoop
eten!
Jan Hemmes jr als palfrenier
Jan zou de teugels overnemen toen het vader
Evert te zwaar werd. Helaas stierf zoon Jan, de
paardenman, in 1962 heel jong(22) aan een
nier-ziekte. Hij was het die de aanzet gaf tot de
oprichting van de stichting Stalhouderij Noord
Nederland, wat later werd de stichting de
Koetsewagen. In 1964 is Evert Hemmes met
zijn stalhouderij gestopt, aangezien er geen
opvolgers waren om het voort te zetten. Vader
Evert en moeder Hillie zijn vervolgens naar hun
boerderij met nieuw woonhuis in Haren
verhuisd. Vader kon niet stil zitten en legde zich
daarna toe op het fokken van Holsteiner
rijpaarden. Vader Evert is op 78 jarige leeftijd
in 1979 overleden. Moeder Hillie is tot haar
dood bij de boerderij in Haren blijven wonen.
Zij was 96 jaar, toen ze in 2002 overleed.
|
De paardenkeuring van Otto Eerelman: opa Nienhuis met
zweep is de 12e van links achter het zwarte paard.
RAAM-VERENSTELSELS
Zoals u in onze eerder nummers heb kunnen
lezen is de eerste betrouwbare ellips veer
ongeveer in 1820 toegepast op een octrooi van
1805 van Obadiah Elliot, maar pas met de coupé
van 1838 kwam de echte doorbraak.
Soms voor statiedoeleinden nog met een C veren
met riemen erboven op gemonteerd, maar dat
hoefde niet. Voor de stabiliteit onstonden er toch
ook nog andere samenstellingen waar van we nu
een paar laten zien.
à cinq resorts / 5 springs / 5-voudige vering
Deze vorm van vering komt bij veel van onze
Berlines voor. Dan nog een andere eenvoudiger
vorm, de Dennet vering voor lichtere rijtuigen,
gigs en spiders:
Dennet vering C-veren //
C-veren+ellipsveren voor galarijtuigen dubbele
` ophanging/ double suspension, à huit resorts
|
|
UW AANDACHT VOOR: DE BERLINE
GENAAMD DE SCHEVEDe naam zegt natuurlijk al iets over bouw en de toestand,
toch is het een heel mooi rijtuig, met
mooie lijnen. De uitdaging is het evenwicht
terug te vinden.
Mogelijk is het een Hermans,
met geslepen glazen. De vering is afwijkend
De bovenste halve-ellips loopt door als een
soort van omgekeerde C veer en zit met een
veerschommel aan de onderste ellips,dit heet
pincette à cigne. Onze koets Dik Hakhout heeft
dit ook.
Afgezien hiervan is het raamverenstel verder
opgebouwd als de 5 voudige vering op de
vorige pagina.
|
DEPOT VERHUISD NAAR WESTERWIJWERD
Op 2 januari is ons depot van nog niet
gerestaureerde rijtuigen verhuisd naar
Westerwijtwerd
De verhuizing is voor- spoedig verlopen.
|
